Stedentrip Umeå in Noord-Zweden: Sami, houten huizen en moderne architectuur

Ik heb geluk tijdens mijn korte stedentrip Umeå: de stad is gehuld in een vers laagje sneeuw. Ik begin mijn verkenningsrondje door de stad om negen uur. Het is december en de zon begint net een beetje op te komen.

• Dit is mijn Top 10 favoriete plekken in Zweden en hier vind je mijn e-boek met tips voor als je voor het eerst naar Zweden gaat
• Hier vind je mijn tips voor de beste route naar Zweden
• Deze pagina staat vol tips over wat je allemaal kunt doen in Zweden
• Hier vind je volop adresjes om te overnachten in Zweden
• Op deze pagina verzamel ik reizen naar Zweden van verschillende reisorganisaties en hier vind je actuele kortingen en gratis extra’s
• Hier vind je reisgidsen en wandelgidsen voor Zweden en dit is wat wij altijd meenemen als we gaan kamperen in Zweden
• Tot slot: hier zijn mijn tips m.b.t. muggen in Zweden

Umedalens Skulpturpark

Ik neem een taxi naar Umedalen, vijf kilometer van het centrum, voor een bezoek aan Umedalens Skulpturpark. We rijden langs besneeuwde bomen en kleurige huizen met kaarsentrappetjes in de ramen. Dan rijden we het terrein van een voormalig psychiatrisch ziekenhuis op. De taxichauffeur wijst nog op een brievenbus waaruit bezoekers een plattegrond van het park kunnen pakken en dan is hij weg. Het is stil.

Verlaten witte wereld

Als ik om me heen kijk, zie ik een mengeling van beeldhouwwerken en gebouwen. Bordjes die me de Zweedse woorden voor tandarts, apotheek en crèche leren – en opnieuw al die lichtjes in de ramen – suggereren dat hier wel degelijk nog meer mensen komen. Maar buiten is het stil. Het ‘alleen op de wereld’-gevoel maakt de speurtocht naar de kunstwerken van Zweedse en internationale kunstenaars extra bijzonder.

In 1994 werden voor het eerst kunstwerken tentoongesteld in Umedalsparken. De eigenaar van het terrein, Balticgruppen, kocht in de loop der jaren steeds meer kunstwerken en zo ontstond de huidige vaste expositie van 44 werken. Het sculptuurpark heeft al flink wat prijzen in de wacht gesleept en heeft jaarlijks zo’n 20.000 bezoekers, die het hele jaar door dag en nacht gratis toegang hebben tot het park.

Verstopt

Vandaag heeft de sneeuw sommige kunstwerken een beetje verstopt. Eén heb ik zelfs helemaal niet kunnen vinden. De kunstwerken die ik wel vind, lijken de stilte hier te benadrukken. Kijk maar:

Een van de kunstwerken die ik wel zie: Forest Hill van Buky Schwartz.

Geen mens te zien, maar wel schoenen. Een werk van Roland Persson. In de bomen hangt ‘Love song for Umeå’ van The Art Guys.

Deze lege badkuipen krijgen wel iets heel lugubers zo. Dit kunstwerk is van Carina Gunnars.

Niemand in de schoenen, niemand in de badkuipen en niemand heeft de sneeuw betreden tussen deze 58 meter lange dubbele rij stenen, gemaakt door Richard Nonas. Rechts op de achtergrond ‘Still running’ van Antony Gormley.

Ook in deze stoel van Nina Saunders zit niemand. Toch nog een menselijke figuur: ‘Mor och barn’ van David Wretling,

Spookachtiger wordt het niet: overhemden en colberts zonder mensen erin doen een stille polonaise tussen de bomen (A Path II van Kaarina Kaikkonen).

Ja, daar staat iemand! Of toch niet? Het is ‘Trojan’s Shadow’ van Sean Henry.

Deze figuren zijn dan maar de bomen gaan knuffelen. ‘Heart of Trees’ van Jaume Plensa.

De speeltuin laat zien dat hier echt wel mensen komen – al is het dan niet nu. Dit beeld ‘Nostros’ van Jaume Plensa wacht rustig tot ze terugkomen.

Ook al voelde het soms een beetje spookachtig, Umedalens Skulpturpark is een heerlijke plek om van de stilte te genieten. 

Västerbottens Museum

Een rit met de taxi brengt me naar een andere winterwandeling: door Västerbottens Museum. Dit museum is gratis toegankelijk en heeft een buitengedeelte met cultuurhistorische gebouwen (openluchtmuseum Gammlia) en een binnengedeelte met vaste en wisselende exposities.

Op de koffie bij de Sami

Eerst vond ik het tijd voor een fika. Gelukkig was Sami-cultuurcentrum Tráhppie al open en kon ik in het café koffie met wat lekkers nemen. In verband met Luciadag koos ik voor een stukje koek met saffraan – in plaats van de traditionele saffraanbroodjes die bij deze feestdag horen. Daarna keek ik nog even rond in de winkel met traditioneel handwerk en zwichtte ik voor een armband met tinborduursel. Helaas was er geen evenement gaande, maar voor de Sami is dit een mooie ontmoetingsplaats en een podium voor allerlei uitingen van hun cultuur.

Zweedse hekken en Sami-nederzettingen

Weer helemaal warm liep ik het buitengedeelte van het museum in. Al sinds 1921 zijn hier authentieke Noord-Zweedse gebouwen van cultuurhistorisch belang opnieuw opgebouwd, zodat ze bewaard konden blijven.

Helemaal vooraan stond deze Helena Elisabeth-kerk. Het is inmiddels elf uur en in de verte schijnt de laagstaande zon op de wolken.

Het mooiste aan het boerenhof vond ik misschien wel die hekken:

Dit wilde ik al lang zien: voorraadschuren op palen. Ze doen me altijd denken aan de heks Baba Jaga, die ik ken uit Russische sprookjes en die in een hutje op kippenpoten woont.

Hoewel het heerlijk was om buiten in de sneeuw te lopen, waren er binnen ook exposities te zien die ik niet wilde missen. Bijvoorbeeld die over rotskunst. Er waren afbeeldingen te zien uit Alta (Noorwegen), waar ik in februari was, maar ook in de buurt van Umeå is 3000 jaar oude rotskunst gevonden. Ik vind het fascinerend: millennia oude ‘stripverhalen’ met dingen als langlaufski’s en rendieren met een kalf in hun buik getekend.

Over langlaufski’s gesproken: in een andere zaal leerde ik dat de oudste ski’s waarvan resten zijn gevonden wel 5000 jaar oud zijn! Verder veel foto’s van grootheden uit de sport en natuurlijk heel veel ski’s.

Västerbottens Museum huisvestte ook nog een expositie van Sune Jonsson Centrum för dokumentärfotografi, een tentoonstelling over textiel (met volop materiaal om zelf aan de slag te gaan), een mooie verzameling alledaagse voorwerpen uit de recente geschiedenis en een afdeling over letters en leren lezen – met een speelkamer erbij. Maar voor mij was het de hoogste tijd om terug te gaan naar het centrum van Umeå.

Centrum van Umeå

Daar wandelde ik langs de rivier en door de straten van Umeå. De besneeuwde straten zagen er met hun berken en gekleurde huisjes zo aantrekkelijk uit, dat ik maar hoeken om bleef slaan. 

Ik begon vlak bij mijn hotel aan de rivier. IJzig water en aan de overkant de eerste huisjes.

Ik bleef nog even langs de rivier lopen, al was het alleen maar omdat ik mijn ogen er nauwelijks van af kon houden.

Uiteindelijk draaide ik toch om en liep de straten in. Vaak zijn dat brede berkenlanen. Umeå is in 1880 getroffen door een grote stadsbrand en om te voorkomen dat het vuur nog eens zo om zich heen zou kunnen grijpen, werden tussen de huizen brede lanen aangelegd. Met berken erlangs dus.

Als kind was ik al gek op kerststerren. Umeå wakkerde die liefde weer even flink aan.

En zo’n trappetje wil ik nu dus ook… Zielig hè, dat die ene het niet doet.

Wit huis, witte berken en een beetje witte sneeuw.

Zweden zou Zweden niet zijn als er niet ook van die mooie rode huisjes stonden.

Zo sloeg ik dus de ene hoek na de andere om, omdat ik steeds weer een schilderachtig plaatje zag.

Väven

Als de duisternis valt, stap ikhet grote, witte gebouw aan de rivier binnen. Dit nieuwe culturele centrum in Umeå heet Väven en staat symbool voor de manier waarop hier verschillende cultuuruitingen, maar ook lagen in de samenleving en oude en nieuwe gebouwen met elkaar zijn verweven. Architectenbureaus White Arkitekter en Snøhetta arkitektur landskap AS hebben er pas nog een prijs voor gewonnen en ik heb geluk, want ik krijg een rondleiding van een van de architecten: Maria Olsson.

Väven is geopend op 11 november 2014, tegen het einde van het jaar waarin Umeå Europese culturele hoofdstad was. Daar is zes jaar hard (samen)werken aan voorafgegaan, vertelt Maria. Want je kunt als architect nog zulke mooie ideeën hebben, ze moeten wel haalbaar zijn en draagvlak hebben. Daarbij moesten ook nog eens de gemeente en de commerciële tak van Väven elkaar vinden. Dat viel niet altijd mee, maar gelukkig lijken beide partijen uiteindelijk dik tevreden en zelfs beretrots op Väven. Van de 25.000 vierkante meter oppervlak die het gebouw telt, huurt de gemeente 15.000 vierkante meter, onder andere voor de drie verdiepingen grote bibliotheek.

Stad van berken

Väven blijkt een gebouw vol symboliek te zijn, met als een van de centrale thema’s de berkenboom. Umeå wordt wel de stad van berken genoemd, vanwege de vele brede lanen met berken erlangs. Nu is Väven de grootste berk van Umeå. In de zomer is de witte façade de witte schors van de boom. De donkere ramen vormen dan de donkere strepen op die schors. In de donkere winter wordt dat omgekeerd: dan steken de verlichte ramen wit af tegen de in het donker gehulde façade.

Net zoals je rondom een boom kunt lopen, zo kun je ook rondom Väven lopen, via brede balkons en trappen. Ook binnen zijn vaak kamers in kamers te vinden, waar je helemaal omheen kunt lopen. De verschillende niveaus van Väven doen denken aan een in schijven gezaagde boom, waarvan de schijven ten opzichte van elkaar zijn gedraaid. Ook de houtnerven aan de binnenkant zijn niet vergeten: de vloeren en plafonds zijn van hout en de nerven lopen altijd in dezelfde richting: van het centrum van Umeå naar de rivier.

Stad van bruggen

Väven is namelijk niet alleen een berk, maar ook een brug. Of beter gezegd, Väven slaat bruggen. Tussen het centrum en de rivier bijvoorbeeld, beide geliefde plekken voor de inwoners van Umeå. Ooit klopte hier het culturele hart van de stad in de vorm van een theater, maar na een brand gaapte hier lange tijd een gat in de vorm van een troosteloos parkeerterrein. Dankzij de zes in- en uitgangen kan Väven nu als passage worden gebruikt van het ene naar het andere deel van de stad.

Binnen slaat het gebouw bruggen tussen mensen uit verschillende lagen van de samenleving. De bibliotheek is gratis, dus geld staat een ontmoeting niet in de weg. Hier kan iedereen terecht, of je nu arm of rijk bent en of je nu alleen komt, of in het gezelschap van je vrienden of gezin. Iedereen kan hier samen van cultuur genieten, samen cultuur maken en verschillende soorten cultuur met elkaar verbinden. Zo kun je hier tijdens een themaweek Argentijnse films kijken, de tango leren dansen en Argentijnse hapjes leren klaarmaken. En natuurlijk wil Väven ook verbindingen aangaan met andere cultuurcentra van Umeå.

Van sociaal naar commercieel

De bruggen die Väven slaat worden heel tastbaar op de grens van het nieuwe gebouw met gerenoveerde oude gebouwen zoals Stora Hotellet en de oude stallen waar nu Kulturbageriet de lekkerste en natuurlijkste broodjes en sapjes verkoopt. Deze gebouwen zijn met elkaar verbonden, zodat ertussen een overdekte binnenplaats is ontstaan: Torget. Dit plein is een brug tussen oud en nieuw, maar ook tussen de sociale en commerciële tak van dit culturele knooppunt, die in handen is van Balticgruppen.

Behalve Stora Hotellet, dat een geschiedenis heeft die teruggaat tot 1895 en waar zowel zeelui als royalties hebben verbleven, vind je hier ook het moderne U&Me Hotel, dat een formule heeft die erg doet denken aan die van Citizen M Hotels: zelf in- en uitchecken en door middel van modules zelf bepalen wat je wel en niet nodig hebt tijdens je verblijf.

Wist je trouwens dat je vrij makkelijk een uitstapje met de veerboot naar Finland kunt maken vanuit Umea? Er vaart hier namelijk een ferry naar Vaasa.

Ben je nog op zoek naar een mooie (rond)reis Zweden? Dan vind je hier een overzicht van het reisaanbod van verschillende reisorganisaties.

Ik werd uitgenodigd om Umeå te bezoeken voor Stralend Zweden.

Deze blogpost kan affiliatelinks bevatten. Als jij via zo’n link iets koopt of boekt, krijg ik een kleine vergoeding. Dit gebeurt anoniem en kost jou niets extra’s. Samenwerkingen en affiliatelinks stellen mij in staat om deze website te onderhouden en jou van informatie te blijven voorzien. Meer hierover lees je in mijn disclaimer/privacyverklaring.