Sami in Idre

Kennismaken met de Sami-cultuur in Dalarna (Idre, Särna en Grövelsjön)

Als je op de kaart van Zweden kijkt, ligt Noord-Dalarna nog maar ergens in het midden. Toch hadden we het gevoel dat onze kampeervakantie veranderde in een avontuur toen we met de caravan naar de omgeving van Särna en Idre reden. Want zo noordelijk waren wij nog nooit geweest! Het grotendeels verlaten landschap had voor ons alle vijf dan ook verrassingen in petto: van besneeuwde bergen en betoverde wegen tot fluisterende Sami en loslopende rendieren.

Zuidelijkste Sami-dorp van Zweden

Eenmaal in Idre hadden we de ondergrens bereikt van het gebied waar de Sami (de inheemse bewoners van de noordelijke delen van Noorwegen, Zweden, Finland en Rusland) met hun rendieren leven. Vanaf hier kun je kennismaken met hun cultuur en taal – om te beginnen met het tweetalige plaatsnaambord van Idre.

Tweetalig plaatsnaambord bij Idre

Idre Sameby is het zuidelijkste Sami-dorp van Zweden – en een van de kleinste. In het berglandschap rondom Idre leven op dit moment vier Sami-families. En hun rendieren natuurlijk: die grazen ‘s zomers in de bergen en likken ‘s winters in het dal het strooizout van de wegen. De overgangsperiode tussen de seizoenen en de bijbehorende trek van de rendierkuddes worden gebruikt om de rendieren te verzamelen, merken, verhandelen en slachten.

Renbiten café en winkel
Startpunt: Renbiten

Om meer over de Sami en hun rendieren te weten te komen, reden we eerst naar Renbiten, waar Helena en Peter Andersson een winkel en café hebben. Zij behoren tot een van de vier families die hier met hun rendieren leven. Het hoeden van rendieren combineren ze met de verkoop van rendierproducten, traditioneel handwerk en andere souvenirs.

Een van de dingen die je hier kunt komen proeven, is koffie met een stukje gedroogd rendiervlees. Voor ons een wat rare combinatie, maar voor de Sami net zo gewoon als een klontje suiker in de koffie. Je kunt je ook aanmelden voor de excursies die Helena en Peter verzorgen. Ze vertellen je graag over hun tradities en manier van leven tijdens een wandeling met een van hun tamme rendieren, die ze als jonkies hebben gevonden en met de fles hebben opgevoed.

Hier vind je een verslag van een excursie met Renbiten in de winter.

Wandelen bij Grövelsjön Fjällstation

Wij hadden een andere wandeling in gedachten. Ik had gelezen dat hier in de omgeving een oude Sami-nederzetting te vinden was en vroeg Helena waar we die konden vinden. Ze wees ons de weg naar Grövelsjön Fjällstation, vlak bij Noorse grens. Als we daar de 4 kilometer lange wandeling over het Naturstigen zouden volgen, zouden we vanzelf uitkomen bij Gamla Lapplägret, een oud zomerkamp van de Sami.

Wandelen bij Grövelsjön Fjällstation

Wandelen bij Grövelsjön Fjällstation

Toen we uitstapten bij Grövelsjöns Fjällstation, kregen we een gure wind om onze oren. Het was ongewoon koud voor juli en de meeste andere wandelaars droegen mutsen en handschoenen. Die hadden wij niet bij ons, dus we gingen maar op pad met de capuchons van onze jassen op. Het versterkte alleen maar het avontuurlijke gevoel dat Noord-Dalarna ons gaf.

Grövelsjön Fjällstation is een uitvalsbasis voor outdoorliefhebbers. Je kunt er boottochten maken naar Noorwegen, of wandelen naar de hoogste berg van Dalarna, de 1204 m hoge Storvätteshågna. Wij kozen dus voor een bescheiden wandeling: het 4 km lange Naturstigen. Het begin van die route viel samen met Trollstigen, een wandelpad van 1,5 km voor jonge kinderen, met grappige figuren en informatieve bordjes erlangs. Daarna ging het langzaam bergopwaarts. Hoe hoger we kwamen, hoe kaler het landschap werd. We speurden naar rendieren, maar vonden alleen hun uitwerpselen.

Het eerste Sami-bouwwerk dat we tegenkwamen, was een hut die Anders en Maria Olsson in 1941 bouwden voor hun twee koeien. Hij maakte deel uit van het zomerkamp waar ze elk jaar met hun tien kinderen verbleven. Voor Midzomer trok het gezin van hun huis in Hällsjön naar het zomerkamp in Grövelsjön, waar ze tot het einde van september bleven.

Wandelen bij Grövelsjön Fjällstation

Daarna kwamen we bij een blokhut die een van de twee onderkomens vormde voor het gezin. Van de andere blokhut is alleen de vuurplaats nog over. In 1945 besloten Anders en Maria een andere, permanente woning te bouwen in Storsätern, maar de blokhut van Grövelsjön werd nog tot 1960 gebruikt als dat van pas kwam bij het hoeden van de rendieren. In 2001 werkten nakomelingen van Anders en Maria samen met Idre Sameby en de regio Dalarna aan de restauratie van het zomerkamp.

Wandelen bij Grövelsjön Fjällstation

Het mooist vonden we allemaal de derde stop: een lavvu met een enorm gewei op de deur. In de verte zagen we sneeuw op de bergen liggen en onze jongste verzuchtte: “Pap, heb je die bergen gezien?!”

Wandelen bij Grövelsjön Fjällstation

Toen we weer bij Grövelsjön Fjällstation waren aangekomen, sloten we de wandeling af met warme chocolademelk. Dat is weer eens wat anders dan een ijsje eten in de zomervakantie! Het koude weer deerde ons niet echt, maar maakte deze dag alleen maar extra bijzonder. Het ruige gevoel van Noord-Dalarna beviel ons uitstekend.

Magische weg op de Nipfjället

Rendieren waren we niet tegengekomen tijdens onze wandeling naar Gamla Lapplägret. Maar onze tijd in Noord-Dalarna zat er nog niet op. De volgende dag reden we naar een andere bergtop: Nipfjället. Daar wilden we de trollvägen bekijken: een stuk weg waarop het lijkt alsof je auto tegen de zwaartekracht in achteruit de berg weer op rolt als je hem op het laagste punt in zijn vrij zet. Dit optische bedrog wordt veroorzaakt doordat het omliggende landschap sterker daalt dan de weg die ertussen ligt, zodat de weg zelfs iets omhoog lijkt te lopen. Moeilijk uit te leggen, maar grappig om te zien.

Trollvagen op Nipfjallet

Ook hier werden we omgeven door gure wind, vlagen grijze wolken en restjes sneeuw op de bergen. Mensen kwamen we niet tegen, maar wel Nipgubben: een soort dwerg of trol die op de hellingen van Nipfjället woont en ervoor zorgt dat je goed op jezelf en de natuur past als je hier bent. Meestal is hij vriendelijk, maar hij kan ook rare streken uithalen…

De bergdwerg van Nipfjallet

Rendieren zien in Dalarna

Maar de mooiste verrassing die Nipfjället voor ons in petto had, troffen we niet op de top maar aan de voet van de berg. Langs de weg stonden een wit en een bruin rendier te grazen.

Rendieren kijken in Noord-Dalarna

Ze leken het helemaal niet erg te vinden dat wij vlakbij ademloos naar ze bleven kijken.

Rendieren kijken in Noord-Dalarna

Ik weet dat het geen echte wilde dieren waren. Ze horen bij de rendierkuddes van de Sami. Toch voelde deze ontmoeting heel anders dan kijken naar rendieren in een omheining. Het was een van de mooiste momenten van onze vakantie in Zweden.

Het geluid van een rendierworst

Een andere verschijningsvorm van rendieren kwamen we tegen op de markt van Särna. Daar werd onze aandacht getrokken door een hard geluid: Knak! Knak! Het geluid werd gemaakt door een man die gedroogde rendierworsten in stukken brak. “Proef maar!” zei hij, terwijl hij twee stukjes voor ons afsneed.

Rendierworst eten in Noord-Dalarna

De man droeg geen traditionele Sami-kleding, maar sportkleding met op de mouw de naam van een berggebied. Glimlachend wees hij ernaar: “Hier zijn mijn rendieren nu, in de bergen van Fjätervalen. Als het ‘s winters koud is en mensen daar komen skiën, dan ben ik met mijn rendieren hier in Särna.”

Ik zag meteen beelden van een uitgestrekte kudde rendieren voor me en vroeg: “Hoeveel rendieren heeft u?” Meteen wist ik dat ik fout zat. In Noord-Noorwegen had ik geleerd dat het heel onbeleefd is om dat te vragen. Het is net zoiets als zomaar aan iemand op straat vragen hoeveel geld hij op de bank heeft staan, of hoeveel ze van haar hypotheek heeft afgelost. Even fronsde de marktkoopman naar me. Maar toen ik me verontschuldigde, fluisterde hij in mijn oor: Ik wil het je wel zeggen. Als je het aan niemand verder vertelt.” Dat zal ik dan ook niet doen.

Noord-Zweden smaakt naar meer

Die avond aten we op onze camping in Särna van de rendierworst en andere dingen die Noord-Dalarna ons liet proeven. Wafels met kruipbramenjam (hjortronsylt) bijvoorbeeld – hoewel het in ons kampeerpannetje eerder pannenkoekjes waren. En stomp, een voor deze regio specifieke vorm van tunnbröd. Bij de bakker van Särna hadden we met eigen ogen kunnen zien hoe dat werd gebakken en daardoor smaakte het natuurlijk extra lekker. Zeker met de bruine kaas brunost erop, of opgerold met een worstje erin.

Stomp bakken in Noord-Dalarna

De volgende dag was het alweer tijd om via Tiveden af te zakken richting Malmö, de brug naar Denemarken en de Duitse snelweg naar huis. Jammer! Toen alle kinderen in hun caravanbed lagen, pakten wij alvast de kaart erbij. Zouden we volgend jaar nog noordelijker kunnen komen? Hoeveel dagen zou het rijden zijn naar de poolcirkel? Noord-Zweden roept ons, maar we hebben er in elk geval al eventjes van geproefd.

Ook proeven van de Sami-cultuur in Dalarna?

Je kunt op de bonnefooi gaan, maar er zijn ook handige pakketreizen naar Zweden en Dalarna.

Deze blogpost kan affiliatelinks bevatten. Als jij via zo’n link iets koopt of boekt, krijg ik een kleine vergoeding. Dit gebeurt anoniem en kost jou niets extra’s. Samenwerkingen en affiliatelinks stellen mij in staat om deze website te onderhouden en jou van informatie te blijven voorzien. Meer hierover lees je in mijn disclaimer/privacyverklaring.

Sandra van Bijsterveld
Sandra van Bijsterveld

Leuk dat je er bent! Mijn naam is Sandra van Bijsterveld. In 2013 begon ik met bloggen en inmiddels doe ik dat fulltime. Op Stralend Zweden deel ik mijn persoonlijke ervaringen en tips voor een vakantie in Zweden met je. Op andere websites blog ik over onze vakanties in Denemarken, Noorwegen en Finland, en over Scandinavische lifestyle.

3 reacties

  1. Hoi Sandra,
    Ik las je blog en zag je foto’s. Je hebt een speciaal rendier op de foto gezet. Het witte rendier met het ietwat vreemde gewei, is het rendier wat aan de koning van Zweden is gegeven. Ik ben even zijn naam kwijt. En jij hebt hem dus op de foto!! Toppen!! Leuk om je blog te lezen over deze Sami reis. Wij hebben precies datzelfde gedaan enige jaren geleden. En bij ons krijgt het mogelijk binnenkort een meer permanent vervolg. Groet, Sandra (ook mijn naam!)

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *